Tymczasowe aresztowanie

Tymczasowe aresztowanie jest jednym ze środków zapobiegawczych w postępowaniu karnym, stosowanym w celu zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Wszelkie kwestie związane z aresztem tymczasowym reguluje Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks postępowania karnego (dalej jako: kpk) oraz Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny wykonawczy. Co do zasady, stosowanie tymczasowego aresztowania powinno następować jedynie wyjątkowo, wyłącznie gdy inne środki zapobiegawcze okazałyby się niewystarczające. Niestety praktyka i doświadczenie Kancelarii pokazuje, że dzieje się zupełnie odwrotnie, a prokuratorzy (na etapie postępowania przygotowawczego oraz sądy (na etapie postępowania sądowego), wielokrotnie nadużywają stosowania ww. instytucji. Wskazują na to nie tylko statystyki, ale przede wszystkim orzeczenia  Eu­ro­pej­skie­go Try­bu­na­łu Pra­wa Czło­wie­ka. Na problem nadużywania stosowania tymczasowego aresztowania, zwraca uwagę głównie adwokat specjalizujący się w sprawach karnych, który podejmując się obrony Klienta i dąży do jego całkowitego uchylenia lub  zmiany na środek o charakterze nieizolacyjnym. Podkreślenia wymaga, że alternatywnie zamiast aresztu tymczasowego organy ścigania lub sąd, dzięki zastosowaniu odpowiednich argumentów, mogą nałożyć m.in: poręczenie majątkowe, dozór Policji, czy też zakaz opuszczania kraju.

Kto może zostać tymczasowo aresztowany?

Odpowiadając na powyższe pytanie, zaznaczyć należy, że areszt tymczasowy, może być zastosowany już względem podejrzanego – na etapie postępowania przygotowawczego, a więc po wydaniu i ogłoszeniu postanowienia o przedstawieniu zarzutów. W takim przypadku przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania, należy przesłuchać podejrzanego, chyba że jest to niemożliwe z powodu jego ukrywania się  lub jego nieobecności w kraju.

Stosowanie tymczasowego aresztowania należy do kompetencji sądu. Oznacza to, że decyzję podejmuje wyłącznie sąd rejonowy, w którego okręgu prowadzi się postępowanie, a w wypadkach nie cierpiących zwłoki także inny sąd rejonowy. Sąd wydaje odpowiednie postanowienie, po zapoznaniu się z wnioskiem o tymczasowe aresztowaniem, skierowanym przez prokuratora oraz przesłanymi aktami sprawy, które zdaniem oskarżyciela miałyby przemawiać za zastosowaniem najsurowszego środka.

We wniosku o zastosowanie tymczasowego aresztu musi się znaleźć uzasadnienie, czyli powołanie dowodów wskazujących na duże prawdopodobieństwo, że oskarżony popełnił przestępstwo oraz okoliczności przemawiających za istnieniem zagrożeń dla prawidłowego toku postępowania lub możliwości popełnienia przez oskarżonego nowego, ciężkiego przestępstwa.

Z kolei po wniesieniu przez prokuratora aktu oskarżenia do sądu, tymczasowe aresztowanie stosuje sąd, przed którym sprawa się toczy.

Zasady stosowania aresztu tymczasowego

Najważniejszą zasadą postępowania zapobiegawczego jest, ostateczność tymczasowego aresztowania, co oznacza, że nie stosuje się go, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Kolejną zasadą jest stosowanie tymczasowego aresztowania, tylko wtedy, gdy zebrane w sprawie dowody wskazują na duże prawdopodobieństwo, że podejrzany popełnił przestępstwo.

Zgodnie z art. 258 kodeksu postępowania karnego, środki zapobiegawcze, w tym także tymczasowy areszt, można zastosować:

1. w przypadku uzasadnionej obawy ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu;
2. w przypadku uzasadnionej obawy, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne;
3. wyjątkowo, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził.

Szczególną przesłanką do zastosowania tymczasowego aresztowania może być grożąca oskarżonemu surowa kara, a  oskarżonemu zarzuca się popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat. Drugą możliwość zastosowania tymczasowego aresztowania występuje, gdy sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności nie niższą niż 3 lata.

Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:

1. spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,
2. pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.

Przytoczone okoliczności są najczęściej wykorzystywane przez obrońców jako próba obrony przed zastosowaniem tymczasowego aresztowania.

Jakie prawa ma tymczasowo aresztowany?

Prawa osoby względem, której zastosowano omawiany rodzaj środka zapobiegawczego, reguluje Kodeks karny wykonawczy. Stanowi on, że tymczasowo aresztowanego należy bezzwłocznie poinformować o przysługujących mu prawach i ciążących na nim obowiązkach, zwłaszcza umożliwić mu zapoznanie się z przepisami niniejszego kodeksu i regulaminu organizacyjno-porządkowego wykonywania tymczasowego aresztowania, oraz poddać odpowiednim badaniom lekarskim i zabiegom sanitarnym.

Co do zasady, tymczasowo aresztowany korzysta co najmniej z takich uprawnień, jakie przysługują skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności w systemie zwykłym w zakładzie karnym typu zamkniętego i nie stosuje się do niego ograniczeń innych niż te, które są konieczne do zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego, utrzymania porządku i bezpieczeństwa w areszcie śledczym oraz zapobieżenia wzajemnej demoralizacji tymczasowo aresztowanych.

Wśród najważniejszych praw tymczasowo aresztowanego należy wyróżnić m.in. prawo do:

• zawiadomienia o miejscu swojego pobytu osobę najbliższą albo inną osobę, stowarzyszenie, organizację lub instytucję, a także swojego obrońcę,
• powiadomienia właściwego urządu konsularny, a w razie braku takiego urzędu – właściwe przedstawicielstwo dyplomatyczne, w przypadku cudzoziemców,
• korzystania z własnej odzieży, bielizny i obuwia, chyba że zakłóca to porządek ustalony w areszcie śledczym lub sprzeciwiają się temu względy bezpieczeństwa lub względy sanitarne,
• korzystania z wyżywienia, środków leczniczych i higieny otrzymywanych spoza aresztu śledczego – za zgodą organu, do którego dyspozycji pozostaje, oraz dyrektora aresztu,
• co najmniej jednego widzenia w miesiącu z osobą najbliższą – po wydaniu zarządzenia o zgodzie na widzenie przez organ, do którego dyspozycji pozostaje,
• spożywania artykułów żywnościowych i napojów zakupionych przez osoby odwiedzające na terenie aresztu śledczego,
• korzystania z aparatu telefonicznego – za zgodą organu, do którego dyspozycji pozostaje.

Warto dodać, że tymczasowo aresztowany w trakcie osadzenia, nie może  posiadać środków łączności, urządzeń technicznych służących do rejestrowania i odtwarzania informacji ani sprzętu komputerowego.

Prawo do posiadania obrońcy

Jednym z najważniejszych uprawnień osoby względem, której zastosowano tymczasowy areszt jest prawo do posiadania obrońcy. Prawo to obejmuje w sposób oczywisty możliwość porozumiewania się bezpośredniego, czyli widzeń podczas nieobecności innych osób, a także prawo do kontaktu pośredniego, poprzez telefon lub korespondencyjnie.

W odniesieniu do możliwości widzeń z Klientem, obrońca musi uzyskać od organu, do którego dyspozycji tymczasowo aresztowany pozostaje, zezwolenie na widzenie. W przeciwieństwie do widzeń z osobą najbliższą, w postępowaniu przygotowawczym – prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia – sąd, nie mogą nie wyrazić zgody na widzenie.

Prawo do porozumiewania się z obrońcą może jednak doznać ograniczeń w ciągu pierwszych 14 dni od zastosowania tymczasowego aresztowania, poprzez zastrzeżenie widzenia w obecności prokuratora lub osoby przez niego upoważnionej. Sytuacja ta jest możliwa w szczególnie uzasadnionych wypadkach z uwagi na dobro postępowania przygotowawczego.

Tymczasowo aresztowanemu należy więc umożliwić przygotowanie się do obrony poprzez:

• zapewnieniu odpowiednich warunków w czasie widzeń z obrońcą,
• umożliwienie posiadania w celi dokumentów związanych z toczącym postępowaniem karnym. 

Jak już zasygnalizowano powyżej, tymczasowo aresztowany ma prawo do kontaktu z obrońcą nie tylko osobiście, ale również telefonicznie oraz korespondencyjnie.

Jaki jest okres trwania tymczasowego aresztowania?

W postępowaniu przygotowawczym sąd, stosując tymczasowe aresztowanie, oznacza jego termin na okres nie dłuższy niż 3 miesiące, który to czas liczy się od  dnia zatrzymania. Po upływie 3 miesięcy, można w dalszym ciągu stosować tymczasowe aresztowanie, gdy nadal istnieją przesłanki i nie udało się zakończyć postępowania. W takim przypadku wniosek o przedłużenie okresu tymczasowego aresztowania musi być zgłoszony nie później niż 14 dni przed upływem dotychczas określonego terminu stosowania tego środka.

Gdy ze względu na szczególne okoliczności sprawy nie można było ukończyć postępowania przygotowawczego, na wniosek prokuratora, sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy, może przedłużyć tymczasowe aresztowanie na okres, który łącznie nie może przekroczyć 12 miesięcy. Za­sad­ni­czo jed­nak ca­ły okres tym­cza­so­we­go aresz­to­wa­nia, w cza­sie po­stę­po­wa­nia przy­go­to­waw­cze­go, nie po­wi­nien prze­kro­czyć 12 mie­się­cy.

Co ważne, łącz­ny okres sto­so­wa­nia tym­cza­so­we­go aresz­to­wa­nia do chwi­li wy­da­nia pierw­sze­go wy­ro­ku przez sąd pierw­szej in­stan­cji za­sad­ni­czo nie mo­że prze­kro­czyć 2 lat.

Kolejnego przedłużenia stosowania tymczasowego aresztowania, ponad wskazane okresy, może dokonać wyłącznie sąd apelacyjny, w którego okręgu prowadzi się postępowanie.

Czy postanowienie sądu jest decyzją ostateczną

Decyzja Sądu o zastosowaniu omawianego środka zapobiegawczego nie jest ostateczna co oznacza, że strona ma prawo do złożenia zażalenia na tymczasowe aresztowanie. W tej sytuacji zażalenie może być złożone przez stronę tj. zarówno oskarżonego, jak i podejrzanego oraz jego obrońcę, jak i prokuratora.

Omawiany środek odwoławczy, wnosi się do właściwego Sądu Okręgowego, za pośrednictwem sądu, który wydał postanowienie. Termin na wniesienie zażalenia wynosi 7 dni od ogło­sze­nia po­sta­no­wie­nia o tym­cza­so­wym aresz­to­wa­niu (je­że­li stro­na by­ła obec­na przy ogło­sze­niu).

Sąd rozpoznaje zażalenie na postanowienie w przedmiocie tymczasowego aresztowania nie później niż przed upływem 7 dni od przekazania sądowi zażalenia wraz z niezbędnymi aktami. Co ważne, tymczasowo aresztowany może w każdym czasie złożyć wniosek o uchylenie lub zmianę środka zapobiegawczego. W przedmiocie wniosku rozstrzyga, najpóźniej w ciągu 3 dni, prokurator, a po wniesieniu aktu oskarżenia do sądu – sąd, przed którym sprawa się toczy.

Porady prawne online

Jeśli potrzebujesz pomocy prawnej w powyższej tematyce to zachęcamy do kontaktu z Kancelarią również za pośrednictwem formularza ,,porady prawne online”.

Prawo karne to nie jedyny obszar działalności Kancelarii. Pozostały obszar specjalizacji Kancelarii znajdziesz w zakładce ,,Specjalizacje”.